Programma:

John Cage Seven
John Cage In a Landscape
John Cage 4’33
Jürg Frey wereldpremière (commissioned by NEuE)

Programmatoelichting:

Met 4’33 vroeg John Cage het onmogelijke van zijn publiek: luisteren naar wat er gebeurt als de muziek 'zwijgt'. In de schijnbare stilte worden plotseling de zaal, de stad, het eigen ademhalen en de ruis van gedachten hoorbaar. Cage opent daarmee een radicaal andere manier van luisteren. Niet naar een melodie die iets 'vertelt', maar naar de wereld zoals die nu klinkt.

Die denkruimte die Cage in de jaren vijftig opent, wordt decennia later verder uitgediept door de Zwitserse componist Jürg Frey. Bij Frey ontstaat muziek uit een aandachtig omgaan met stilte, tijd en minimale veranderingen: klank als een landschap waar je langzaam doorheen loopt.

Invloedrijke vernieuwer John Cage (1912–1992)
De Amerikaanse componist John Cage geldt als een van de invloedrijkste vernieuwers van de twintigste eeuw. Hij experimenteerde met toeval in de compositie, elektronische middelen, de prepared piano en onconventionele notatie, en liet zich inspireren door zenboeddhisme en oosterse filosofie.

Centraal in zijn denken staat de gedachte dat stilte niet bestaat: er zijn altijd geluiden, alleen luisteren we er meestal niet naar. In zijn beroemde 4’33 maakt hij die gedachte hoorbaar door de traditionele rol van de componist om te draaien: niet de gecomponeerde noten, maar de geluiden van de omgeving zijn het stuk.

Flexibiliteit in Seven (1988)
Seven is een voorbeeld van Cage’s late 'Number Pieces', waarin musici binnen flexibele tijdvakken hun klanken plaatsen. Daardoor verandert de samenklank bij elke uitvoering. Het stuk ontvouwt zich als een transparant, langzaam ademend klankveld waarin structuur of melodie nauwelijks nog richting geven. De luisteraar wordt uitgenodigd om in deze subtiele verschuivingen te verblijven.

Meditatief klanklandschap in In a Landscape (1948)
In dit vroege, lyrische werk toont Cage zijn dromerige kant. In a Landscape bestaat uit een rustig pulserende stroom van zachte akkoorden voor piano of harp. De tijd lijkt even stil te staan: een meditatief klanklandschap dat contrasteert met Cage’s latere radicaliteit, maar waarin dezelfde aandacht voor klank en stilte al voelbaar is.

Stille muziek met 4’33 (1952)
4’33 is misschien wel het meest besproken stuk uit de muziekgeschiedenis. Drie delen lang maakt de uitvoerder(s) geen enkele bedoelde klank: de partituur bestaat uit één woord: tacet (letterlijk 'zwijg'). Maar de muziek is allesbehalve leeg. Cage nodigt ons uit om te luisteren naar wat er toch gebeurt: het schuifelen van stoelen, een kuch, verkeer in de verte, het suizen in de oren.

Klanken centraal bij Jürg Frey (1953)
De Zwitserse componist en klarinettist Jürg Frey is een van de markantste stemmen binnen de hedendaagse muziek. Zijn werk wordt vaak omschreven als 'wijd, stil en uiterst geconcentreerd': spaarzame klanken, lange stiltevelden en kleine verschuivingen die plots grote betekenis krijgen.

Frey is verbonden aan het Wandelweiser-collectief, een internationale groep componisten en musici die de erfenis van Cage – luisteren naar stilte, ruimte en tijd – verder onderzoekt. In zijn muziek verdwijnen traditionele noties van ontwikkeling of climax; in plaats daarvan ontstaat een open, contemplatieve luisterruimte, waarin de klank zelf centraal staat.

New European Ensemble werkt al jaren intensief met Frey en bracht eerder onder meer zijn ensemblemuziek The Wind Moves Them en Garden of Transparency in première, stukken waarin lange lijnen, subtiele kleurverschuivingen en verstilling de hoofdrol spelen.

Wereldpremière Still Life with Late Melodies (2024/2025)
Wereldpremière – in opdracht van New European Ensemble
voor klarinet/basklarinet, viool, altviool, cello, slagwerk en piano

In Still Life with Late Melodies zet Jürg Frey zijn kenmerkende, verstilde klankwereld voort. Net als in eerder werk, zoals Garden of Transparency, bestaat het stuk uit traag verschuivende verzamelklanken, gevormd door subtiele kleurcombinaties van klarinet, strijkers, piano en slagwerk.

Elke klank krijgt ruimte om op zichzelf te bestaan: er is tijd om de kleur, nagalm en fragiele aanwezigheid van iedere toon te horen. Melodie, ritme en structuur treden op de achtergrond, waardoor het oor zich richt op de klank an sich.

Het werk ontvouwt zich als een stilstaand beeld dat langzaam ademt. In die aandachtige beweging klinkt Frey’s verwantschap met Cage: muziek als een open ruimte om te luisteren, naar klank, maar ook naar de stilte die haar omringt.

Over New European Ensemble
Het New European Ensemble werd in 2009 in Nederland opgericht door gepassioneerde internationale musici. De missie van het ensemble is om hedendaags en 20e-eeuws repertoire op een aangrijpende en laagdrempelige wijze te presenteren voor een breed publiek. Daarom wordt vaak gezocht naar combinaties met film, literatuur, dans, theater en beeldende kunst. In december 2019 ontving het ensemble een bijzondere prijs van Het Kersjes Fonds, dat daarmee zijn waardering uitdrukt voor het doorzettingsvermogen waarmee het ensemble al tien jaar lang – ondanks de bezuinigingen in de kunsten – deze missie steeds op hoog niveau weet te verwezenlijken.

Uitvoerenden

New European Ensemble

MEER IN AMARE: