'Arvo Pärts muziek horen bracht een totale cultuurschok in mij teweeg': dirigent Kaspars Putninš over zijn idool
november 2025, interview
Door Luc den Bakker
Arvo Pärt werd in 2025 90 jaar. Als een van de beroemdste hedendaagse componisten wordt hij bewonderd door liefhebbers van zowel hedendaagse als oude klassieke muziek, evenals door fans van jazz, pop en rock. Ter ere van zijn verjaardag zette Amare een reeks concerten rond zijn muziek op het programma. Een daarvan wordt verzorgd door het fenomenale RIAS Kammerchor onder leiding van Kaspars Putninš. Putninš’ samenwerking met Pärt en de uitvoeringen van diens muziek gaan al vele jaren terug. We vroegen hem naar zijn ervaringen.
Wanneer kwam u voor het eerst met de muziek van Arvo Pärt in aanraking?
“Dat was eigenlijk een heel speciaal moment voor mij. Het gebeurde in 1987, dus nog stevig in het Sovjettijdperk, op een koude, donkere avond in januari in Tallinn. Ik was destijds een jonge, basketbalspelende student en net afgezwaaid uit het Sovjetleger, waarin ik twee jaar had gediend. Als student aan de Latvia Academy of Music deed ik mee aan een basketbaltoernooi tussen de verschillende muziekacademies uit de Baltische staten in Tallinn, dat georganiseerd was door de Esten. Een groep liefhebbers van hedendaagse muziek nam ons toen mee naar de Estonian Concert Hall om naar het werk te luisteren van een componist in ballingschap: Arvo Pärt. In die tijden van verandering, van perestrojka, was dit de eerste keer sinds zijn vertrek uit Estland dat Pärts muziek in zijn thuisland werd uitgevoerd.
Pärt zelf was om allerlei redenen niet aanwezig, zoals voor zijn veiligheid (al durfde niemand dat hardop te zeggen). Maar zijn collega’s uit de tijd dat hij nog in Estland woonde namen deel aan dat concert waarin zijn muziek werd geëerd. Zo waren het Hortus Musicus Ensemble en het Estse Philharmonic Chamber Choir, en een aantal individuele musici, aanwezig. Arvo Pärts muziek horen bracht een totale cultuurschok in mij teweeg. Dit had ik nog nooit eerder ervaren, omdat wij, achter het IJzeren Gordijn, natuurlijk niet veel meekregen van de ontwikkelingen in de muziek uit het Westen. Je moet weten dat dingen zoals het Amerikaanse minimalisme bij ons totaal onbekend waren en dat we amper iets wisten van veel andere trends. Voor mij persoonlijk, als piepjonge student, was het een absoluut verbluffende ervaring. Ik weet nog hoe sprakeloos en compleet overweldigd ik me voelde en dat ik de muziek van deze componist zo snel mogelijk wilde leren kennen en uitvoeren. Niet veel later, ik denk in ‘88 of ‘89 tijdens een van de festivals in Riga, kregen we inderdaad wat muziek van Arvo Pärt. In die dagen was het zelfs al ontzettend lastig om de bladmuziek het land in te krijgen. Het was niet alsof je die gewoon kon kopen en laten bezorgen. Maar op de een of andere manier kregen we een aantal stukken van Arvo Pärt in handen en hebben we deze in Riga gespeeld.”
Wat maakt Arvo Pärts muziek zo speciaal?
“Goede vraag. Waarom is zijn muziek bij zo veel mensen overal ter wereld populair en vinden ze zijn werk zo belangrijk? Ik denk persoonlijk dat we in zijn werk de authentieke boodschap ervaren van iemand die een spirituele reis doormaakt. Naar mijn mening gaat de muziek van Arvo Pärt over een man die op zoek is naar zijn werkelijke ik, naar zijn plek in de wereld en naar zijn relatie met anderen, met de wereld en met God. Hij heeft een zeer dynamisch innerlijk leven doorgemaakt. Hij was een uiterst succesvolle en kundige mainstream avant-garde klassieke componist, tot het moment van zijn persoonlijke ‘grote schisma’, waarna hij bijna tien jaar lang niets heeft gecomponeerd. Deze periode van stilte, en zijn spirituele ervaring en transformatie tijdens deze periode, brachten hem naar een andere plek waar een ander geluid klonk. Gedurende deze stille jaren heeft hij ook veel andere soorten muziek uitgebreid bestudeerd en zijn interesse ging vooral uit naar gezangen en polyfonie uit de renaissance. Hij besteedde veel tijd aan deze diepgaande studies en analyses van diverse aspecten van de muziek van de meesters van de polyfonie uit de 16de eeuw en daarvoor. Onder hen waren Josquin, Victoria en vaak ook Palestrina. Niet alleen deze stilte, maar ook een diep spiritueel inzicht en zijn studies brachten Pärt daar waar er plotseling een ander geluid klonk. Er is later een specifieke term bedacht om deze muziek te beschrijven: tintinabuli.”
In dit concertprogramma wordt muziek van Pärt afgewisseld met composities van de renaissancecomponist Giovanni Pierluigi da Palestrina. Wat is de link tussen deze twee componisten?
“De combinatie van de werken van Giovanni Pierluigi da Palestrina en Arvo Pärt is voor mij heel logisch vanwege Arvo Pärts relatie met de 16e-eeuwse muziek, met de muziek van de meesters uit de renaissance. Ik denk ook dat het belangrijk is om Palestrina’s werk te eren als je kijkt naar waar we vandaag staan. De 16e eeuw, en met name wat Palestrina betreft, staat niet op zichzelf. Het werk van Palestrina klinkt door de gehele geschiedenis van de westerse muziek die na hem is gemaakt. We weten dat 18e-eeuwse componisten, zoals Johann Sebastian Bach, de meesters van de polyfonie – en specifiek Palestrina – uitgebreid hebben bestudeerd. De term 'stile antico' – die ook weer gebruikt is door componisten tijdens de barok wanneer zij werkten met contrapunten – was op veel manieren gelinkt aan deze studies en de inzichten die opgedaan werden tijdens het analyseren van 16e-eeuwse muziek, en dan met name van Palestrina’s werken. Het is ook bekand dat Brahms, wanneer hij met zijn koren werkte, eigenlijk de missen van Palestrina dirigeerde, wat waarschijnlijk hoogst ongebruikelijk was voor een 19e-eeuws koor. En toch staat dit beschreven in stukken uit die tijd. Palestrina klinkt dus door de eeuwen heen en een van de manieren waarop zijn werk ons hier en nu bereikt, is zeker via de muziek van Arvo Pärt.”
De muzikale trend waartoe Pärt wordt gerekend, wordt soms ook ‘heilig minimalisme’ of ‘spiritueel minimalisme’ genoemd. Wat vindt u van deze termen?
“Tja, ik weet eigenlijk niet of muziek wel in trends kan worden geplaatst. Maar ik denk dat Arvo Pärt zelf, en tegenwoordig waarschijnlijk ook veel andere mensen in de wereld, een behoefte voelen om op iets specifieks te focussen. Om stil te staan, om naar één punt te kijken en te absorberen, te focussen en na te denken over iets specifieks en moois. Om te beseffen dat een klein detail, een kleine entiteit, veel interessante en heel waardevolle aspecten kan hebben. Zoals hoe waardevol één enkele noot is, hoe een geluid voortkomt uit stilte en weer wegvloeit in stilte. De schoonheid hiervan. Ik denk dat we in deze tijd, met de enorme stortvloed aan informatie die we over ons heen krijgen, die stille stem nodig hebben. En naast de authentieke boodschap van Arvo Pärts eigen leven, is dat een van de redenen die ons triggert en waarom zijn muziek ons zo raakt.”
Wat is de grootste uitdaging als het gaat om deze muziek repeteren en uitvoeren?
“De uitdaging hierbij, en dat is het belangrijkste bij elke muziekvorm, is manieren te vinden waarop je de muziek integreert, hoe je die muziek je eigen maakt en doorleeft. Daarbij heb ik het grote geluk gehad dat ik met Pärt zelf heb mogen samenwerken. Ik heb zeven jaar met het Estonian Philharmonic Chamber Choir in Tallinn gewerkt en zij hebben vanaf het moment dat zijn muziek weer binnen de Sovjet-Unie te horen was, dit altijd fantastisch gepromoot. Bovendien is Pärt als persoon ook zeer betrokken. Hij houdt ervan onderdeel te zijn van het repetitieproces. Hij is de zoekende ziel, die nooit helemaal tevreden is met wat hij gemaakt heeft. Hij probeert altijd weer om het onzegbare tot uitdrukking te brengen, om in noten te noteren wat niet genoteerd kan worden. Daarom vindt Pärt het ontzettend belangrijk om zelf een aandeel te hebben in het repetitieproces. Zoiets is natuurlijk heel nuttig en inspirerend, omdat je dan, terwijl de noten gespeeld worden, direct zijn reactie ziet op wat je doet en op hoe de muziek klinkt. Zoals ik al zei: hij is enorm betrokken en mijn ervaring is dat hij ook openstaat voor vragen en aanpassingen. Zo was het dus altijd een mooi, levend en heel creatief proces.”
Waar moeten luisteraars volgens u op letten als ze Pärts muziek horen?
“Wat dat aangaat, zou ik waarschijnlijk geen specifieke referentie geven van de muziek van Arvo Pärt of welke andere componist dan ook. Ik denk dat het heel belangrijk is om je verwachtingen opzij te zetten. Als luisteraar probeer ik altijd om de muziek over me heen te laten komen, alsof ik er getuige van ben. Ik wil mezelf openstellen voor nieuwe impulsen en de conversatie daarmee aangaan om te waarderen wat er komen gaat. Als je zo kunt luisteren, denk ik dat de muziek van Arvo Pärt en veel andere componisten waarschijnlijk op de best mogelijke manier tot een luisteraar kan spreken.
Ik weet dat Arvo Pärt zijn muziek wel vergelijkt met wit licht, een bekende uitspraak van hem. Hij ziet zijn muziek als wit licht dat kleur krijgt zodra het de luisteraar bereikt. De luisteraar, via diens ziel, hart en oor, fungeert als een prisma dat het witte licht breekt, waardoor de kleuren zichtbaar worden. En ik denk dat dat ook echt zo is. We kunnen dat allemaal, wij zijn allemaal die prisma’s, die kristallen die kleur brengen aan de realiteit. Ook aan muziek, en dus ook aan het werk van Arvo Pärt.”
Arvo Pärt en meer in Amare
What's On
-
TicketsTue 10 Mar ’2620:15
-
TicketsSat 30 May ’2620:15
-
Past eventWed 19 Nov ’2520:15 - 21:50
Meer Amare Stories
